पतंगामुळे होणारे अपघात, कारणे, परिणाम आणि उपाययोजना
शौकतभाई शेख(श्रीरामपूर)- पतंग उडवणे हा भारतीय संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहे. विशेषतः मकर संक्रांतीच्या सणाच्या काळात पतंग उडवणे ही आनंदोत्सव साजरा करण्याची परंपरा आहे. परंतु, या आनंददायक खेळामुळे अनेकदा गंभीर अपघात घडतात. धोकादायक मांजाचा वापर, भरधाव गाड्या आणि विजेच्या तारा यांच्याशी होणारे पतंगाचे संपर्क यामुळे अपघातांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. या लेखात आपण पतंगामुळे होणाऱ्या अपघातांची कारणे, परिणाम, आणि त्यावर उपाययोजना याचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत.
पतंगमुळे होणाऱ्या अपघातांची कारणे –
१) धोकादायक मांजाचा वापर
सध्या पतंग उडवण्यासाठी नायलॉन, चिनी मांजा, आणि धातूने मिश्रित मांजा यांचा वापर वाढला आहे. हे मांजे तीव्र धारदार असल्यामुळे ते त्वचेला कापून रक्तस्राव करू शकतात. याशिवाय, हे मांजे विजेच्या तारा आणि झाडांमध्ये अडकून अपघात घडवतात.
२) वाहतुकीला होणारा अडथळा
रस्त्यावर गाडी चालवताना पतंग उडवणाऱ्यांचे मांजे अचानक वाहनचालकांच्या गळ्यात किंवा चेहऱ्यावर येऊन गंभीर अपघात होऊ शकतो. विशेषतः दुचाकीस्वारांसाठी हा धोका अधिक असतो.
३) उंच ठिकाणी जाण्याचा धोका
पतंग हवेत चांगला उडावा यासाठी लोक उंच ठिकाणी जाऊन पतंग उडवतात. अशा वेळी संतुलन बिघडून कोसळण्याचे प्रकार घडतात.
४) वीजपुरवठा खंडित होणे
पतंगाचे मांजे विजेच्या तारेत अडकले, तर विजेचा प्रवाह खंडित होतो. यामुळे इलेक्ट्रिक शॉर्ट सर्किट्स होऊ शकतात, जे नागरिकांसाठी धोकादायक असते.
५) पक्ष्यांना होणारे नुकसान
पतंगाच्या मांजामुळे आकाशात उडणाऱ्या पक्ष्यांना जखमी होण्याचे प्रमाण मोठे आहे. त्यांचे पंख मांजामध्ये अडकून ते गंभीर जखमी होतात किंवा मृत्युमुखी पडतात.
पतंगमुळे होणारे परिणाम
१) प्राणघातक अपघात
धोकादायक मांजामुळे अनेकांचे गळे कापले गेले आहेत. काही प्रकरणांमध्ये लोकांचा मृत्यूही झाला आहे.
२) वाहतूक कोंडी आणि अपघात
पतंग उडवणाऱ्यांमुळे रस्त्यावर वाहतूक कोंडी निर्माण होते, जी अपघातांना कारणीभूत ठरते.
३) आरोग्यावर होणारा परिणाम
पतंगाच्या मांजामुळे होणाऱ्या जखमा गंभीर असतात. या जखमांमुळे रक्तस्राव होऊन वैद्यकीय आपत्कालीन परिस्थिती निर्माण होऊ शकते.
४) आर्थिक तोटा
वीजपुरवठा खंडित झाल्यास उद्योग-धंदे थांबतात, ज्यामुळे आर्थिक नुकसान होते.
५) पर्यावरणावर परिणाम
चिनी मांजासारख्या न विघटनशील पदार्थांमुळे पर्यावरण दूषित होते. मांजा झाडांवर अडकून झाडांचे नुकसान करते.
उपाययोजना
१) धोकादायक मांजावर बंदी
सरकारने नायलॉन, चिनी मांजा, आणि धातूने बनलेल्या मांजावर बंदी घालावी. या प्रकारच्या मांजाचा उपयोग करणाऱ्यांना कठोर दंडाची तरतूद असावी.
२) सुरक्षित मांजाचा वापर
सामान्य कापसापासून बनवलेल्या नैसर्गिक मांजाचा वापर प्रोत्साहित करावा. यामुळे अपघातांची शक्यता कमी होते.
३) सार्वजनिक जनजागृती मोहीम
लोकांना पतंग उडवण्याचे सुरक्षित मार्ग शिकवण्यासाठी शाळा, महाविद्यालये, आणि सोशल मीडियाच्या माध्यमातून जनजागृती करावी.
४) वाहनचालकांसाठी सुरक्षा उपाय
वाहनचालकांनी हेल्मेट घालणे आणि सुरक्षा उपकरणे वापरणे बंधनकारक करावे.
५) विशेष नियमन क्षेत्रे
पतंग उडवण्यासाठी विशेष नियोजित क्षेत्रे तयार करावीत, जिथे विजेच्या तारा आणि वाहतूक कमी असते.
६) कायद्यांची अंमलबजावणी
ज्याठिकाणी धोकादायक मांजाचा वापर होत आहे, तिथे तातडीने तपासणी करावी. यासाठी स्थानिक प्रशासनाला अधिकार द्यावे.
७) पक्ष्यांच्या रक्षणासाठी मोहीम
पतंग उडवण्याच्या हंगामात पक्ष्यांसाठी रुग्णालये आणि मदत केंद्रे उभारावीत.
यातून पुढे असा निष्कर्ष तो असा की,पतंग उडवणे ही आनंददायक परंपरा आहे, परंतु ही परंपरा सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक पद्धतीने साजरी केली पाहिजे. धोकादायक मांजाचा वापर थांबवून, जनजागृती आणि कठोर कायद्यांद्वारे अपघातांचे प्रमाण कमी करता येईल. यासाठी सरकार, स्वयंसेवी संस्था, आणि नागरिकांनी एकत्र येऊन प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. पतंगाचा खेळ सुरक्षित राहावा आणि त्यातून आनंदच मिळावा हे सुनिश्चित करणे ही आपली सामूहिक जबाबदारी आहे.
